Kichwa: Kitendawili cha ajira ya madaktari Afrika Kusini: Mamilioni ya watu walilipwa madai ya uzembe wa kiafya huku mamia ya madaktari wakibaki bila ajira
Utangulizi:
Nchini Afrika Kusini, uajiri wa madaktari unaleta kitendawili cha kushangaza. Wakati mamilioni ya watu wanalipwa kwa madai ya uzembe wa matibabu kila mwaka, mamia ya madaktari wapya waliohitimu wanasalia bila kazi. Hali hii inaleta changamoto kubwa kwa sekta ya afya na inadhihirisha ugumu wa idara za afya za mikoa katika kuwaajiri na kuwaajiri wataalamu hao.
Gharama ya Juu ya Madai ya Uzembe wa Kimatibabu:
Wakati wa mkutano na waandishi wa habari, Waziri wa Afya Joe Phaahla alifichua kuwa karibu R900 milioni zililipwa kutokana na madai ya uzembe wa kimatibabu katika jimbo moja pekee katika mwaka wa fedha wa hivi majuzi. Kiasi hiki kingetosha kuajiri madaktari wapya 694 nchini humo. Ingawa jimbo husika halijatajwa, ripoti ya mkaguzi mkuu wa 2023 inaonyesha kwamba Rasi ya Mashariki ililipa takriban R867 milioni katika madai, huku orodha ya malipo ya madaktari 694 waliohitimu ikiripotiwa kuwa ‘takriban R838 milioni.
Changamoto ya kuajiri madaktari:
Mnamo mwaka wa 2024, Muungano wa Madaktari wa Afrika Kusini ulimfahamisha Waziri wa Afya kwamba ulikuwa na zaidi ya madaktari 800 wasio na kazi kwenye vitabu vyake. Baada ya kuthibitisha taarifa hii na hifadhidata ya wafanyakazi wa serikali, Phaahla alithibitisha kwamba idadi hiyo kweli ilikuwa 694. Madaktari hawa wote walikuwa wamemaliza huduma zao za kijamii mnamo Desemba 31 ya mwaka uliopita.
Tatizo hili la ajira kwa madaktari linachangiwa na ukosefu wa rasilimali fedha za idara za afya za mikoa. Kulingana na Percy Mahlathi, naibu mkurugenzi wa rasilimali watu katika Wizara ya Afya, idara hizi zinatatizika kupokea bajeti za kutosha, jambo ambalo linaathiri wafanyakazi wa matibabu.
Matokeo ya ukosefu wa ajira kwa madaktari:
Uhaba wa madaktari katika sekta ya umma una madhara makubwa kwa huduma za afya. Mnamo 2021, takriban nafasi moja kati ya saba ya daktari katika hospitali ilikuwa wazi, huku nafasi za kliniki zilichukua nafasi moja kati ya tano. Hii ina maana kwamba kuna takriban madaktari watatu kwa kila wagonjwa 10,000 katika vituo vya afya vya serikali. Hali hii inayotia wasiwasi inaangazia udharura wa kutafuta suluhu za kuboresha uajiri wa madaktari waliohitimu hivi majuzi.
Hatua zinazochukuliwa na Wizara ya Afya:
Katika kujaribu kurekebisha hali hii, Wizara ya Afya ilitangaza kuwa ilikuwa imechapisha matangazo ya nafasi 239 za madaktari. Nafasi zingine 400 pia zitafunguliwa katika miezi ijayo. Nyingi za nyadhifa hizi ziko katika majimbo ya Gauteng, Mpumalanga, Free State na Eastern Cape.
Hata hivyo, licha ya juhudi za kuongeza idadi ya madaktari waliofunzwa chuo kikuu, bajeti ya idara ya afya ya mkoa haijashika kasi. Hii ina maana kwamba hawana rasilimali fedha za kuajiri idadi inayoongezeka ya wahitimu.
Hitimisho:
Kitendawili cha ajira ya madaktari nchini Afrika Kusini kinaangazia changamoto zinazokabili sekta ya afya nchini humo. Huku mamilioni ya pesa yanapotumika kwa madai ya uzembe wa kimatibabu, madaktari wengi waliohitimu hubakia bila ajira. Ni muhimu kutafuta suluhu za kuboresha uajiri wa madaktari na kuhakikisha upatikanaji wa huduma bora za afya kwa Waafrika Kusini wote.