Hivi sasa, kuongezeka kwa mahitaji ya nyumba na huduma za kimsingi nchini Afrika Kusini kunasababisha maumivu ya kichwa kwa mawaziri wa nyumba. Licha ya jitihada za kuwapatia wakazi makazi bora, tatizo hilo limeendelea kwa zaidi ya miaka 30.
Sensa ya hivi punde ya Afrika Kusini, iliyofanyika mwaka 2022, inaonyesha kuwa 88.5% ya watu wanaishi katika makazi rasmi, wakati idadi ya nyumba za jadi na zisizo rasmi imepungua. Kwa kulinganisha, sensa ya 1996, iliyofanyika miaka miwili tu baada ya ujio wa demokrasia, ilionyesha kuwa 16.2% ya watu waliishi katika makazi yasiyo rasmi, idadi ambayo ilipanda hadi 8.1% mnamo 2022.
Katika kipindi cha miaka 30 iliyopita, Idara ya Makazi imepata mafanikio makubwa katika kuboresha hali ya maisha ya mamilioni ya Waafrika Kusini kupitia utoaji wa nyumba na miundombinu kwa ajili ya huduma za msingi kama vile umeme, maji na vyoo.
Hata hivyo, idara hiyo pia imekumbwa na miongo kadhaa ya usimamizi mbovu na ufisadi. Mawaziri kadhaa wa nyumba wamekumbwa na mizozo wakati wa uongozi wao. Kwa mfano, Sankie Mthembi-Mahanyele, waziri wa nyumba kutoka 1995 hadi 2003, alitoa kandarasi ya nyumba ya thamani ya milioni 190 kwa Motheo Construction, ikiwakilishwa na rafiki yake Thandi Ndlovu. Zaidi ya hayo, idara yake ilikosolewa kwa kujenga nyumba za RDP (Reconstruction and Development) sawa na zile za serikali ya ubaguzi wa rangi.
Licha ya changamoto hizo, kila waziri wa nyumba ametoa mchango wake katika kuboresha hali ya makazi nchini Afrika Kusini. Joe Slovo, waziri wa kwanza wa makazi chini ya Nelson Mandela, aliweka misingi ya miundombinu mingi inayohitajika kwa miradi mikubwa. Sibusiso Bengu aliendelea na juhudi hizi kwa kutafuta kuboresha ubora wa makazi na ulinzi wa watumiaji.
Tokyo Sexwale, ambaye alishikilia wadhifa huo kutoka 2009 hadi 2013, alileta mabadiliko ya mtazamo kwa kuipa jina la Wizara ya Makazi. Pia alifanya kazi katika mabadiliko ya vitongoji vya makazi ya wazungu na kuanzisha mpango wa msaada wa kitaifa wa kuboresha makazi yasiyo rasmi.
Licha ya maendeleo haya, kuendelea kwa mahitaji ya nyumba na huduma za msingi bado ni changamoto inayoendelea. Ni muhimu kupata suluhu endelevu ili kukidhi mahitaji haya yanayokua na kuhakikisha makazi bora kwa Waafrika Kusini wote.
Kwa kumalizia, ingawa Idara ya Makazi nchini Afrika Kusini imepata maendeleo makubwa, bado kuna kazi ya kufanywa ili kukidhi mahitaji yanayoongezeka ya nyumba zenye huduma za msingi.. Mawaziri wa nyumba wametoa michango muhimu, lakini ni muhimu kuendelea kupambana na rushwa na ufisadi ili kutoa makazi bora kwa wananchi wote.